“Сахаада-спорт” Ассоциация (А.Н. Ким-Кимэн) уонна Манчаары аатынан саха төрүт күрэс көрүҥэрин Киинин (Г.А. Васильев) көҕүлээн ыытар “Боотурдар көлүөнэлэрэ” бырайыак чэрчитинэн, от ыйын 7-12 күннэригэр Тааттаҕа ыытыллар Манчаары оонньууларыгар путевка былдьаһыылаах сүүмэрдиир чемпионатыгар 30 хамаандалар 493 мадьыныларын күөн көрсүһүүлэрэ үрдүк тэрээһиннээхтик ыытылынна.

Улуус дьаһалтатын киэҥ-куоҥ мунньахтыыр саалатыгар салайааччылар, тренердэр, хамаандалар бэрэстэбиитэллэрэ мустаннар кэпсэттилэр. Улуус баһылыга Степан Саргыдаев эҕэрдэ, алгыс тылларын анаата.

Киин дириэктэрэ Геннадий Васильев киирии тылыгар Чурапчыга мас тардыһыытыгар өрөспүүбүлүкэ чемпионата ыытыллыбатаҕа 17 сыл буолбутун, улуус дьаһалтата болҕомтотун ууран, тэрийбитигэр махтанна. 2024 сылга үлэ туһунан Саха Өрөспүүбүлүкэтин мас тардыһыыга Федерация президиэнэ Анатолий Анатольевич Баишев дириҥ ис хоһоонноох отчуот оҥордо.

Албан аатырбыт мадьыны, Саха Өрөспүүбүлүкэтин мас тардыһыыга федерациятын президенэ Анатолий Анатольевич Баишев 2024 сыл үлэтин туһунан отчутугар бигэргэммит былааҥҥа олоҕуран үгүс өрүттээх дьаһаллар ылыллыбыттарын; аан дойдутааҕы таһымнаах күрэхтэһиилэр ыытыллыбыттарын; ситиһиилэр баалларын; кэккэ быһаарыыны эрэйэр боппуруостары иһитиннэрдэ. Ол курдук, Покровскайга өрөспүүбүлүкэ чемпионата үрдүк таһымнаахтык буолан ааспыт, федерация конференцията тэриллибит, “Мадьынылар ыһыахтара” тэрээһиннээхтик буолан ааспыт; тренердэр хамнастарын үрдэтиини туруорсуу бара турар, онуоха, үрдүкү салалтаҕа эрэнэр; “Үс Хатыҥ” сиригэр-уотугар сир учаастагын ыланнар, “Мадьыны түһүлгэтин” оҥорбуттар; Дьокуускайга культура-сынньалаҥ пааркатыгар “Мадьыны аллеятын” оҥорон эрэллэр; Ил Дарҕан куонкурсун кыайаннар 3 мөл. солк. наҕараадаламмыттар; оҕолорго аан дойдуга тахсыылаах Россия чемпионатыгар кыттарга эрчиллэр-бэлэмнэнэр түмсүүнү толору үбүлээн тэрийэн ыыппыттар; улахан дьоҥҥо өрөспүүбүлүкэ абсолютнай чемпионатын ыыппыттар; аан дойдутааҕы, Россия, Саха Өрөспүүбүлүкэтин уонна “Модун” Киин бииргэ үлэлээһиннэрин Сөбүлэһиитигэр илии баттаспыттар; быйыл Тааттаҕа буолар Манчаары оонньууларын үчүгэй бириистэрдээх ыытар сорук турар.

Дакылаат сүнньүнэн киирбит ыйытыылар сүнньүлэринэн кэккэ этиилэрдээх кэпсэтиилэр буоллулар. Чуолаан, Бүтүн Россиятааҕы мас тардыһыытын федерациятын президенэ Михаил Дмитриевич Гуляев, бу “Дэһээккин” чемпионата Манчаары оонньууларыгар кыттар быраабы биэрэрин, өрөспүүбүлүкэ бастакы нүөмэрдэрин быһаарар суолталааҕын, онон үрдүк эппиэтинэстээҕин, бастаабыттар аан дойду, иккис миэстэлэммиттэр Европа чемпионаттарыгар кыттыахтаахтарын, үһүс миэстэлэммиттэр норуоттар икки ардыларынааҕы турнирдарга барыахтаахтарын, эппиэтинэстээҕин бэлиэтээтэ: “Саха сирин мас тардыһыыга федерацията аан дойдуга инники күөҥҥэ сылдьар, киэҥ билиниинэн туһанар. Киргизия Бишкек куоратыгар былырыын буолан ааспыт аан дойду мас тардыһыыга чемпионатыгар Россия сүүмэрдэммит хамаандата 29 кыһыл көмүс мэтээли ылла, ол иһигэр, уолаттарга, дьахталларга, ветераннарга уонна эр дьоҥҥо 19 чөмпүйүөн, 8 үрүҥ көмүс мэтээллэри ылаттаан сүҥкэн ситиһии оҥоһуллубута. Онтон быйыл төһө үчүгэйдик сүүмэрдээһини ыытарбытыттан тутулуктаах буолуоҕа. Саха Өрөспүүбүлүкэтин федерацията сүрдээх таһаарыылаахтык үлэлээтэ. Үлэтин “үчүгэйинэн” сыаналыыбыт. Анат Анатолий Баишев бэйэтэ элбэхтик күрэхтэспит киһи быһыытынан барытын билэ-көрө сылдьар. Бастакы солбуйааччыта - биһиги улаханнык ылынар тэрийээччибит Игорь Анатольевич Борисов буолуталыыр дьаһалларга Саха сирин аатыттан көхтөөхтүк кыттар, үбүлээччи-спонсор да быһыытынан, улахан күрэхтэһиилэргэ барыларыгар сылдьыһар. Бэйэ-бэйэлэрин толорсон биэрэр үчүгэй салалта буолла диэн саныыбын. Саамай үчүгэйэ диэн, Россия да Федерациятын кытта уонна Өрөспүүбүлүкэ төрүт күрэс көрүҥнэригэр Киинин кытта эмиэ ыкса үлэлэһэллэр. Биһиги маннык түмсүүлээхтик быһаарса сырыттахпытына сахалар куруутун кыайа-хото сылдьыахпыт. Итиэннэ, инникитин үлэбитигэр-хамнаспытыгар элбэх ситиһиилэр күүтэллэр”.

Өрөспүүбүлүкэ сүүмэрдэммит хамаандатын сүрүн тренерэ Иван Степанович Готовцев: “Ааспыт сылга икки улахан күрэхтэһии Хаҥаласка уонна Федерация Кубога үрдүк тэрээһиннээхтик ыытыллыбыттара. Кэлиигэ-барыыга, оҕолорго уонна улахан дьоҥҥо өрөспүүбүлүкэ сүүмэрдэммит хамаандатыгар спортивнай форма эҥин биэрэн боруобалаабыттара сүрдээх үчүгэй этэ. Итинник кэлиигэ-барыыга өйөбүл салҕана турара буоллар. Биһиги биири кыайбакка сылдьабыт: оҕолор Россияҕа баралларыгар наар төрөппүттэр ыыталлар. Биһиги тренердэр туруорса сатыыбыт даҕаны, билиҥҥитэ кыалла илик. Бастакы нүөмэрдэргэ үбүлээһин толору эбитэ буоллар. Хас күһүн аайы ол айдаана буолар. Тус бэйэм икки күрэхтэһиигэ сырыттым. “Игры кочевников” Россия сүүмэрдэммит хамаандатын илдьэ сылдьыбытым. Россия сүрүн тренерэ Николай Эллэевич Константиновтыын аан дойду чемпионатын иннинэ Москва аннынааҕы “Парамоново” эргиччи толору хааччыллыылаах сиригэр-уотугар сытаммыт, далбарга сырыттыбыт, сүрдээх үчүгэй усулуобуйаҕа дьарыктанныбыт. Инникитин даҕаны ити “Парамонованы” дьарыктанар база оҥостуохха дии саныыбын. Москваттан тэйиччи сытар дэриэбинэ, стадионнаах, айылҕата бу турар. Теннистиигин, бильярдыыгын, барыта баар. Итини кытта ыкса үлэлэһиэххэ наада эбит. Уонна, быраабыла уларыйыыта - сайдыы биир көрүҥэ. Бастаан “опробация” ыытан баран эбитэ буоллар. Реклама эмиэ быһаарар”.

Чурапчы улууһун спорка управлениетын начальнига Дьулустаан Васильевич Егоров: “Өрөспүүбүлүкэ чемпионаттарын түмүктэринэн, чөмпүйүөннэри, призердары чиэстээһиннэри ыытабыт, бириистэри туруорабыт. Россия, өрөспүүбүлүкэ иһинээҕи чемпионаттарга баралларыгар толору үбүлээһин көрүллэрэ кэм ирдэбилэ.

Геннадий Анатольевич Васильев: “Выезд” сытыы боппуруос. Саха сирин сүүмэрдэммит хамаандатын бастакы нүөмэрдэрэ “Модун” нөҥүө бараллар. Былырыын улахан дьону ыыппыппыт. Быйыл бастакы нүөмэрдэр барыахтара. Оҕолорго Россия чемпионатыгар төрөппүттэр суоттарыгар барбыппыт. Быйыл аан дойдуга тахсыылаах Россия чемпионатыгар биир “возраһы” оҕо спордун былааныгар киллэрдибит. Өрөспүүбүлүкэ спорка министиэристибэтэ төлүөҕэ. Атыттарга үлэлэһиэхпитин наада. Үбүлээһини Федерация, “Модун”, Министиэристибэ иһинэн аттардахпытына барыта тахсан кэлиэхтээх. Махталбыт улуус спортка кэмитиэттэригэр, управлениеларга, баһылыктар, төрүт көрүҥнэри, спорду өйүүр буолаҥҥыт күн бүгүн кэлии-барыы бара турар. Төрүт күрэс көрүҥнэригэр улахан хамсааһын барар. Ил Дарҕаммыт Гран биэрэр буолта икки сыл буолла. Былырыын мас тардыһыы федерацията 3 мөл. солк. Граны ылбыта. Итиччэ үбү мас тардыһыытын федерацията ылбыта. Итинник үлэни салгыахпыт. Мас тардыһыытын үрдүк таһымҥа тутуохтаахпыт. Үлэ көдьүүстээхтик барар. Кадрынан туоллубут. Сбордары ытыы, тренердэри кытта үлэни күүһүрдүөхпүт. Федерация хас биирдии күрэхтэһиини үрдүк таһымҥа ыытарга кыһаллар. Бириистэр тута быһаарыллан иһэллэр. Үлэ көдьүүһэ үрдээн иһиэхтээх”.

Мас тардыһыы федерациятын толорооччу дириэктэрэ Иван Васильевич Сивцев: “Баар үгэс салҕанан иһэр. Чемпионаты улуустарынан ыытыахха. Сүбэ мунньахтар, хамаандалар бэрэстэбиитэллэрин кыттыыллара, этиилэри киллэриилэрэ элбэҕи быһаарар. Бырабыыталыстыба иһинэн төрүрүк остуол тэрийиэххэ, мас тардыһыы тула кэпсэтиэххэ. Боппуруостары туруорсуохха. Маассабаспытынан, көрдөрүүбүтүнэн, аан дойдуга тарҕаныыбытынан атын дойдулартан хаалсыбаппыт, ол салҕанан иһиэхтээх”.

Конференцияҕа араас боппуруостары көрөн дьүүллэһиигэ мас тардыһыы быраабылатын, саҥа ыйааһыннары киллэрии, оҕолор саастарын тула киэҥ кэпсэтии, ырытыһыы буолла. Аан дойду федерациялара ирдииллэр, туруорсаллар. Туһааннаах боппуруоска аан дойду хамыыһыйата тэриллибит, үлэ саҕаламмыт. Биһиги өрөспүүбүлүкэбититтэн хамыыһыйаҕа Григорьев И.Ю., Ермолаев Е. киллэриллибиттэр. Россияҕа, аан дойдуттан хаалбат туһугар быраабылаҕа уларытыылары киллэрии, ыйааһыннары саҥардыы уонна киллэриллибит саҥа ыйааһыннарга чөмпүйүөннэрдээх буолууну ситиһии үгүс үлэни, түбүгү эрэйэллэр. Ити уларыйыыларга кичэллээх бэлэмнэнии, Россия чемпионатын ыытыы боппуруостара тураллар. Мас тардыһыыны төрүттээбит Саха сирэ саҥа быраабыланы кииллэриигэ, тэрийиигэ, сайыннарыыга быһаарар оруоллаах буолуохтааҕа бэлиэтэннэ.

Геннадий Васильев: “Мас тардыһыыга улахан хамсааһын 1992 сыллаахха Чурапчыттан саҕаламмыта, Степан Алексеев, Григорий Барашков хамсаныылара соһуппуттара, мас тардыһыы техникатыгар уларыйыылар киллэриллибиттэрэ. Онтон ыла, хамсаныылаах техниканы баһылаабыттар баһыйа тутар буолбуттара. Хамсаныыта суох тардыһыыга баһыйтарабыт. Кыайарбыт кыччыыр. Төрдүттэн оҥоһуллубутун хаалларыахха баар этэ. Атаҕы хамсатыыттан, үөһэ-аллара түһэрииттэн эчэйии тахсар. Судьуйалааһыҥҥа түбүгүү тахсар. Онон уларытыы киллэриллэр. Уларыйыы буолара буолуо. Атын мөккүөрдээх өрүттэр, моһуоктар бааллар. Өрөспүүбүлүкэҕэ үлэлиир 65 спортоскуолалара барыларыгар мас тардыһыы отделениелара тэриллэ иликтэр. Штаттары көрүүнэн, отделениелары тэрийиинэн спорт Министиэристибэтэ, Олимпийскай солбук оҕо спортоскуолата ылсан дьарыктаныахтаахтар. Башкирия, Чувашия элбэх спортоскуолалардаахтар. Кэскиллээхтэр. Олородохпутуна мэлийиэхпитин сөп. Эрдэттэн өтө көрөн үлэ барыахтаах. Тренердэр үлэлиэхтээхтэр”.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин мас тардыһыыга федерациятын президенэ Анатолий Баишев түмүк тылыгар культура-сынньалаҥ пааркатыгар “Мадьыны аллеятын” оҥорору, стелланы туруорууну, “Үс Хатыҥҥа” анаммыт сиргэ уулуссаҕа аат иҥэрэргэ, субботниктары ыытыыны, “Мадьыны түһүлгэтигэр” балаҕан тутуутун, Таатта Манчаарытын оонньуулара үрдүк тэрээһиннээхтик ыытыллалларыгар баҕа санаатын иһитиннэрдэ.

Чурапчы улууһун баһылыга Степан Саргыдаев мас тардыһыы Саха сиригэр норуот ылынар, өрө тутуллар спорт көрүҥүнэн буолбутун, федерация үлэтэ “үчүгэйинэн” сыаналаммытынан, Манчаары оонньууларын аартыгын аана аһылыбытынан эҕэрдэлээтэ, кыраһыабай киирсиилэр, үчүгэй түмүктэр баар буолалларыгар, баҕа санаатын биллэрдэ.

“Боотур көлүөнэтэ” дьоһун бырайыагы көҕүлээбит “Сахаада-спорт” ассоциация президенэ, аан дойдутааҕы мас тардыһыы федерация I вице-президенэ Александр Николаевич Ким-Кимэн мас тардыһыыта Саха сиригэр былыр-былыргыттан, Олоҥхоттон саҕалаан, сахаларга баарын, онон сирдэтэн, 1992 сыллаахха “Сахаада-спорт” тэриллэн, төрүт көрүҥнэр, ол иһигэр, мас тардыһыыта сайдыыларын В.П. Кочневтыын, И.Ю. Григорьевтыын турууласпыттарын санатта. Мас тардыһыы тахсарыгар улахан оруоллаах Петр Каратаевы, бастакы спорт маастарын Виктор Николаевы – Хотой Бииктэри, чулуу тренери Федор Дегтяреву, аатырбыт Оокко-бухатыыры – Платон Прокопьевы, “Нуучча Гераклын” Николай Колодкону, Евгений Сивцеви, Анатолий Баишевы, бүгүҥҥү күҥҥэ Россия бастакы үтүөлээх маастарынан Калугаттан Иван Галкин, Саха сириттэн Павел Черноградскай, Дмитрий Попов буолбуттарын, биллэр мас тардыһааччыны Виктор Колибабчук мас тардыһыытыгар улахан суолталаах ааттар буолалларын; мас тардыһыытын федерацията үйэ чиэппэриттэн ордук кэмҥэ инники күөҥҥэ сылдьан үлэлээбитин, араас кэмнэргэ Александр Константинович Акимов аан дойду таһымыгар тиийэ салайарын, кэлин сылларга Геннадий Анатольевич Васильев уонна Анатолий Анатольевич Баишев таһаарыылаахтык үлэлииллэрин; Бүтүн Россиятааҕы мас тардыһыы федерациятын 2002 сыллаахха тэрийбиттэрин, бастаан А.К. Акимов, онтон, М.Д. Гуляев үлэни үчүгэйдик аттаран туруоран президенниирин, билигин дойду 60-тахса субъектарыгар федерациялар баалларын; 2012 сылтан аан дойдутааҕы федерацияны А.К. Акимов баһылаан-көһүлээн үлэлэтэрин; А.Н. Ким-Кимэн вице-президен быһыытынан, мас тардыһыы нормативнай-правовой өттүгэр уонна креативнай сайдыытыгарэппиэтинэһи сүгэн, мас тардыһыыны сайыннарыыга улахан кылааттаах мас тардыһыытын аан дойдутааҕы федерациятын генеральнай сэкэрэтээрэ И.Ю. Григорьев үлэлии-хамсыы сылдьалларын, бэлиэтээтэ. Ылдьаа Скрябин курдук үчүгэй комментатордар тахсалларыгар баҕа санаатын биллэрдэ.

Мас тардыһыы сайдар анала сүҥкэн.

Баһылай Посельскай